Kosteloos

Terwijl ik op de lagere school nog handenarbeid kreeg, veranderde dit toen ik aan de opleiding begon
voor onderwijzer op de Kweekschool (wat later Pedagogische Academie werd) in Den Haag.
Ook daar werden wij op dit vakgebied onderwezen, en wel door Dhr. Kleijs.
Een man, door velen gehaat en verguisd omdat hij op onnavolgbare wijze een leerling volledig kon afbranden, als deze, naar zijn inzichten, een inferieur product had afgeleverd.
Zo zal ik nooit het gezicht vergeten van Ardje Nieuwenhuizen.
Ardje had zijn huiswerkopdracht (ja, wij kregen ook opdrachten voor thuis!), een "machine", gemaakt van doosjes, kurken, doppen, wc-rolletjes e.d., vol trots ingeleverd.
Dhr. Kleijs bekeek het product van alle kanten, zijn hand aan de kin, zachtjes "tja,... tja...." mompelend.
Terwijl hij daarna verbaal aangaf dat het niet veel voorstelde, begon hij delen van de "machine" te verwijderen, tot hij alleen nog het doosje van de gestampte muisjes in zijn hand hield en sprak: "Kijk, dit heeft een eenvoudige, maar toch sublieme en prachtige vorm. Als je dit nu zò ingeleverd had, dan had je een 8 gekregen. Nu een 3......."
Misschien was de handelwijze van Dhr. Kleijs niet helemaal pedagogisch verantwoord, maar het zorgde er wel voor dat zijn leerlingen altijd hun stinkende best deden, al was het maar om zo'n smadelijke confrontatie te ontlopen.
Gelukkig beschikte ik over iets meer creatief talent dan Ardje, zodat dit soort publieke vernederingen mij bespaard zijn gebleven.
Ik kon het wel aardig vinden met meneer Kleijs.
En, eerlijk is eerlijk, die "machine" van Ardje stelde ook niet veel voor.....

In de ogen van Dhr. Kleijs kon de term "handenarbeid" geen genade vinden. Ook het veel gebezigde "handvaardigheid" kon aan zijn hoge standaard niet voldoen.
Misschien omdat dit bepaalde, seksueel getinte associaties bij hem opriep? Ik weet het niet.
Dhr. Kleijs sprak over "manuele expressie", en wenste dat ook wij deze term zouden hanteren.
Of dit ook werkelijk de lading dekte, is natuurlijk discutabel, al had ik niet de aanvechting om deze discussie met Dhr. Kleijs aan te gaan.
Ook was het ons, op straffe van een dikke onvoldoende, verboden om te spreken over "waardeloos materiaal", om luciferdoosjes, doppen, klosjes e.d. aan te duiden (inderdaad, de materialen waaruit Ardjes machine was opgebouwd).
Dhr. Kleijs wees ons op het feit, dat deze materialen de grondstoffen konden vormen voor creatieve hoogstandjes en ergo, niet als waardeloos bestempeld mochten worden.
Hij sprak over "kostenloos materiaal"........
Hè?!?!?

Het foutloos schrijven van de Nederlandse Taal is geen sinecure.
Als onderwijzer heb ik veel energie en tijd gestoken in mijn leerlingen om dit onder de knie te krijgen en de waarheid gebied mij te zeggen, dat dit maar zeer ten dele gelukt is.
Gelukkig hebben we op onze computer de spellingcontrole, waardoor het voor de meesten van ons mogelijk is, om nagenoeg foutloos te schrijven.
En dan word je soms toch nog verrast.....

Zo schreef ik hierboven het woord "kostenloos" en zag direct de rode stipjes verschijnen, die mij opmerkzaam wilden maken op het feit, dat dit niet de juiste schrijfwijze was.
Wat? Niet goed? Hoe kan dat nou!
Zeker een foutje in de spellingcontrole.
Mijn taalgevoel vertelde mij dat het "kostenloos" moest zijn, en niet "kosteloos" zoals mijn computer voorstelde.
Het achtervoegsel "-loos" laat zich immers vertalen door "zonder".
Iets zonder waarde is waardeloos, iets zonder nut, nutteloos.
Dus, iets waaraan geen kosten zijn verbonden, is kostenloos. Toch?
Een uitstapje naar Meneer Van Dale leerde mij echter, dat het woord wel degelijk als "kosteloos" moet worden geschreven.
Kosteloos? Dat is zonder kost!
Logies zonder ontbijt, dàt kan aangemerkt worden als een kosteloos arrangement.
Zoals alle kampeervakanties ook kosteloos zijn omdat men zelf voor zijn natje en droogje zal moeten zorgen.
Dus wel kosteloos, maar niet kostenloos.
We schrijven wèl: gewetenloos, meedogenloos.
De Nederlandse spelling is al ingewikkeld genoeg, ook zonder dit soort inconsequenties.
Ik zou hierover graag eens discussiëren met Dhr. Kleijs.......

Maar..... het is nog gekker.
Het is juist het consequent toepassen van regels wat leidt tot dit soort inconsequenties.
Volgens de laatste officiële Woordenlijst Nederlandse Taal (editie 2005) van de Nederlandse Taalunie, die de tussen -n in samenstellingen, eindigend op -loos, gewoon overal schrapt, mogen we bijvoorbeeld alleen nog maar "bandeloos" gebruiken.
Een bandeloos leven leiden oké, maar ook een auto zonder banden worden we geacht als bandeloos te omschrijven.
Kasteloos is: niet behorend tot een kaste. Maar ook een kamer zonder kasten is volgens deze spellingregel: kasteloos.
En ik moet schrijven: ideeëloos! Dat ziet er toch niet uit!
Ik heb voor dit soort spellingregels maar één woord: waardeloos!

Gelukkig is Het Genootschap "Onze Taal" milder in zijn oordeel en vindt dat woorden als kostenloos, ideeënloos, bandenloos, wolkenloos e.d. wèl gebruikt mogen worden.

972 is een achteloos getal.
En een café zonder kroegbaas is waardeloos.

Maurice de Hond stelt voor om de "ei" en de "ou" af te schaffen, omdat dit een vereenvoudiging van de spelling zou betekenen.
Ik ben het niet met Maurice eens.
Naast het feit, dat dit een verarming van onze taal zou betekenen, kan het ook tot verwarring en misverstanden leiden.
Als ik zou lezen, dat de kok het varken berijdt, dan krijg ik toch vreemde beelden voor ogen.
En wat te denken van het zinnetje:
"Hij zij dat wij in mij niet in de wij maar op de hij gaan wandelen."
Maurice de Hond, een vreemde, ijgenwijze opiniepijler........